Nông nghiệp Hữu cơ: Kiến tạo một cộng đồng tốt đẹp hơn
Bài viết phản ánh (reflection) buổi học đầu tiên: Dịch chuyển nông nghiệp hữu cơ cấp toàn cầu, vùng, và địa phương, bởi học viên Nguyễn Đém (quê Cần Thơ)
Thảm hại đại dịch covid đang đánh kẻng báo động cho chung ta thấy được nhu cầu thực phẩm của mọi người, luôn luôn là mọi lúc mọi nơi, hầu như không ai đủ thời gian suy nghĩ tới thực phẩm đó xuất xứ từ đâu, đủ an toàn chưa, chứ đừng đá động đến thực phẩm hữu cơ và àn toàn sức khỏe. Việt Nam, đất nước thuần nông, hơn 70% người dân làm nông nghiệp và trên 90% là doanh nghiệp vừa và nhỏ đến siêu nhỏ (theo Sách Trắng, Doanh Nghiệp Việt Nam 2021), đây là tầng doanh nghiệp tiếp cận thị trường nhanh, tạo được cơ sở vật chất nhiều mà nhỏ và có công ăn chuyện làm cho lao động nông thôn. Đặc biệt, làn sóng khởi nghiệp trong Nông nghiệp được BSA (Trung tâm tư vấn và hỗ trợ doanh nghiệp) phối hợp tổ chức cũng đã nhanh chóng đưa khởi nghiệp vào trào lưu thịnh hành, nhiều doanh nghiệp đã tạo dựng được giá trị sản phẩm khác biệt và vươn lên đổi mới. Từ đó, tập trung nghiên cứu vào loại hình doanh nghiệp vừa và nhỏ là nhiều nhất, vì có tới 83,3% số lượng người sở hữu diện tích đất nông nghiệp nhỏ hơn 2 hecta.
Thế giới đóng góp vào nông nghiệp hữu cơ (23/9 là ngày hữu cơ thế giới)
Bất ngờ khi biết được 99% diện tích đất nông nghiệp tại Cuba là sản xuất theo nông nghiệp hữu cơ (NNHC), vì sau chiến tranh thì chưa có điều kiện sử dụng phân bón và thuốc hóa học nhiều nên họ trồng theo cách truyền thống, có thể lý do đó chưa chính đáng nhưng thống kê cho thấy điều đó là khả thi tại đất nước này. Trong khi đó, tại Srilanka, ở Nam Á, bắt đầu manh nha NNHC, Việt Nam nói đến NNHC ở QĐ 885/TTg/2020 và Đan Mạch thì đi theo con đường được gọi là nông nghiệp sinh thái. Nước có diện tích đất NNHC cao nhất hiện nay là Úc, 35 triệu hecta, khi đó nhỏ nhất có thể ở Africa là 2 hecta. Bên cạnh đó, hoạt động được xem thành công nhất trong lĩnh vực sản xuất theo NNHC là Ấn Độ vì hầu hết đều làm theo tiêu chuẩn PGS (Participatory Guarantee System). NNHC toàn cầu có khoảng 3,1 triệu nông dân tham gia 2019 (tăng 13% so với năm 2018), tổng trị giá toàn NNHC ước tính 106 triệu Euro, nhưng thị trường Mỹ chiếm cao nhất với 44 triệu Euro, đứng thứ 2 là Đức với 12 triệu Euro. Vậy đa phần người tiêu dùng đã tham gia thị phần sản phẩm hữu cơ tại các quốc gia có điều kiện an sinh xã hội tốt, đất nước có diện tích hữu cơ chưa cao nhưng tiêu thụ nông sản hữu cơ cao hơn các nước khác.
Giai đoạn hình thành nông nghiệp hữu cơ
Thời kỳ tiên phong (1) được xem là cuộc cách mạng một cọng rơm đi đầu để chuyển hóa từ từ nhận thức người lao động, nhằm nhìn nhận lại sản xuất trong nông nghiệp. Đến những năm 1970 (2), xuất hiện những nhà tiền nông, họ làm theo những tiêu chuẩn tiên phong mà chính họ đặt ra để đối xử công bằng với môi trường thiên nhiên đang hiện hữu. 2016 (3), áp dụng đại trà nhiều tiêu chuẩn khác nhau về NNHC trên nhiều loại nông sản khác nhau, làm theo tiêu chuẩn của nước nhập khẩu hàng hóa.
Ảnh: Nguyễn Đém
Các kết quả chua chát khi chuyển mình sang nông nghiệp hữu cơ
Lần theo các dấu chân đã làm hữu cơ thì năng suất giảm hơn truyền thống, vùng đất có chiều hướng tăng pH bất lợi cho môi trường canh tác, khó khăn trong thị trường tiêu thụ, lợi nhuận quá thấp, giá không cao mà còn bị đánh đồng giá với sản phẩm khác, nông hộ nhỏ thì càng kiệt sức vì cuộc sống, nguồn hàng không ổn định, tiêu chuẩn thì khắt khe có khi không cần thiết mà chi phí lại cao, trong khi đó phí duy trì chứng nhận hữu cơ lại càng vượt xa tầm tay người nông dân (mơ ước đến chi phí duy trì NNHC ở Úc 1000 đô/1 lần). Ở Philippin thì người dân không mặn mà đến việc áp dụng phương pháp NNHC; ở Ý thì không có sự khác biệt về năng suất khi áp dụng giữa hai hình thức trồng theo hữu cơ và truyền thống; ở Đan Mạch, Đức và Cộng Hòa Séc thì chuộng chứng nhận hữu cơ khi tham gia thị trường; Việt Nam có trường hợp hiểu lằm khi đang làm Vietgap thì nói đó là làm hữu cơ. Vậy, NNHC có khó hay không mà tại sao nhiều quốc gia lại cho kiểu kết quả chua chát như vậy? và cách vận hành có đúng thời cơ hay chưa? Nhiều thắc mắc đang đổ đòn về phía BTC Mekong Organic để giải quyết bài toán xu hướng thiết yếu này.
Hình thành nguyên lý nông nghiệp hữu cơ
Sức khỏe của đất được chọn làm nguyên lý đầu tiên trong hoạt động sản xuất, là kim chỉ nam để phản ánh đối tượng được gieo trồng trên đất, theo đó NNHC không làm đất kiệt quệ dưỡng chất trong đất, không nên tăng năng suất cũng như tăng sản lượng trên đơn vị diện tích (làm nhiều vụ) mà nên tu bổ dưỡng chất thường xuyên hơn.
Hệ sinh thái địa phương là nguyên lý thứ hai, NNHC dựa vào điều kiện hệ sinh thái bản địa hình thành nên kiểu sinh thái đặc trưng của vùng. Hình thức này như lưu chuyển hệ sinh vật trong đất để tái sử dụng những mảnh còn dư thừa có trong hệ sinh thái đó.
Công bằng giữa các môi trường sống là nguyên lý thứ ba, điều đó được hiểu là không được ưu tiên cái này mà bỏ cái kia, đến mức triệt hạ lẫn nhau trong khu vực. Việc làm này có thể được xem như so sánh mất cạnh tranh công bằng trong cuộc sống và tránh lãng phí tài nguyên.
Chăm sóc là nguyên lý cuối cùng của NNHC, nuôi dưỡng các vật thể trong khu vưc bằng hình thức tự nhiên, quan sát chúng để đề xuất mức độ làm việc cho phù hợp. Lấy cái dư thừa của cái này làm đầu vào của sản phẩm khác.
Nông nghiệp hữu cơ ở Úc
Các tạp chí đã nhắc tới NNHC ở Úc từ những năm 1945, đên giai đoạn hiện tại đã vượt xa các tiêu chuẩn đã có, tức là không còn tiêu chuẩn nữa mà hành vi con người tạo nên tiêu chuẩn sản xuất. Mặc nhiên sản xuất ra sản phảm phải an toàn, phải hữu cơ để vì bảo vệ cuộc sống chính bản thân mình, gia đình mình và xã hội. Vì vậy, tính cộng đồng làm nông tin tưởng nhau đã rất cao, đã đạt đến mức thượng thừa tự công nhận lẫn nhau và truyền lại cho thế hệ con cháu lẫn nhau về hành vi tự nguyện này. Nhiều phiên chợ nông trại (Farm Market) được tổ chức để duy trì hoạt động sản xuất hữu cơ, chia sẻ sản phẩm, giúp nhau trong xây dựng mô hình, truyền đạt kiến thức, kết nối thị trường tiêu thụ nông sản và sáng tạo trong công việc. Đặc biệt, những việc làm đó đều phi lợi nhuận, không có trường học nào đào tạo nông nghiệp hữu cơ mà chỉ có trường dạy nghề làm nông nghiệp, những buổi hội thảo không nói nhiều về kỹ thuật cánh tac mà thay vào đó là kết nối cung cầu.
Mekong Organics kiến tạo một cộng đồng hữu cơ tốt đẹp hơn
Đi tiên phong trong công tác đào tạo nông nghiệp hữu cơ dài hạng bằng zoom, với hơn 300 nhân sự (qui định mỗi cá nhân phải tham dự từ 70% số giờ khóa học, có 9 chương, bắt đầu từ 1/11/2021 đến 1/4/2022, cuối khóa có giấy chứng nhận), qui tựu nhiều bậc thầy kinh nghiệm trong sản xuất nông nghiệp ở các tổ chức khác nhau (Việt Nam và Thế giới). Khóa học Mekong Organic đang mở ra một giai thoại mới cho cộng đồng tại Việt Nam, khóa được thiết kế đặc biệt từ tổng quát nhiều kiến thức đến chuyên đề kỹ thuật, hệ thống tiêu chuẩn chất lượng, đến kết nối cung cầu, quản lý chế biến sau thu hoạch, phương pháp truyền thông và cuối cùng là chăm sóc khách hàng sau khi bán được hàng. Bên cạnh đó, các sản phẩm làm theo NNHC sẻ được BTC miễn phí giới thiệu tại nhiều diễn đàn nông nghiệp, mong sau Việt Nam là điểm đến NNHC toàn vùng. Thông qua khóa học, đơn vị tổ chức muốn đưa hình ảnh sản phẩm NNHC ở Việt Nam đến khắp nơi, tận dụng nguyên vật liệu nguồn hiện có sẵn để kiến tạo một nền nông nghiệp tốt đẹp hơn, giảm chi phí sản xuất, tăng lợi nhuận bền vững cho mỗi nhà và bảo vệ sức khỏe quí giá nhất của chúng ta (Mekong Organics – Creating a better community). Nguyễn Đém
